فرقه ها و دوآلیسم اخلاقی

20.04.2008

بهار ایرانی

در تبارشناسی فرقه ها بر شاخص دوئیت اخلاقی تاکید شده است. این دوگانگی در میان فرقه های سیاسی چشمگیرتر و محسوس تر است. فرقه های سیاسی از یک سو در بیرون از خود کاراکتر یک جریان دمکراتیک، پایبند اصول اخلاقی و طرفدار مساوات و برابری را نمایندگی می کنند اما از سوی دیگر در مناسبات درونی خود به دلیل خصلت های فرصت طلبانه داعیه تمامیت خواهی ایدئولوژیکی دارند و به همان نسبت از موضع پراتیک سیاسی قائل به حقانیت تمام و کمال مواضع سیاسی خود هستند. این دوگانگی در ادامه حیات فرقه ها کارکردی چندگانه دارد. در واقع آنها به چیزهایی که اعتقاد درونی ندارند اظهار سمپاتی و بر عکس نسبت به مولفه های حقیقی درونی شان در تعامل با بیرون دافعه نشان می دهند. آنها در حالی که از تمامی مظاهر دنیای امروز به بهترین نحو استفاده ابزاری می کنند اما در درون نسبت به همه آنها دیدگاهی خصمانه و دفعی دارند.

این رویکرد اخلاقی در واقع یکی از اهرم های استراتژیک برای بقا و گسترش حوزه نفوذ اجتماعی فرقه ها است. فرقه ها در حالی که در صورت بیرونی خود را منطبق با تمامی دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی و سیاسی نشان می دهند اما در درون ناقض اولیه ترین حقوق اجتماعی و فردی اعضای خود هستند. خانم مارگارت تالر سینگر وجوه این ثنویت و همچنین مکانیزم های این دوگانگی را متاثر از مولفه های اخلاقی ماکیاولیستی و در ادامه متاثر از تاثیر اخلاقیات ماتریالیستی - مارکسیستی تلقی و درباره کارکرد و وجوه آن می نویسد:

"فرقه ها تمایل دارند که سیستم اخلاقی دوگانه ای داشته باشند. از اعضاء خواسته می شود که در درون گروه باز و راستگو باشند و همه چیز را در برابر رهبر اعتراف نمایند. در همان حال، اعضاء تشویق می شوند غیر عضوها را گول زده و از آنها سوء استفاده کنند. در مقابل، مذاهب شناخته شده و گروه های پایبند اخلاق به اعضاء آموزش می دهند تا در برابر همه راستگو و درستکار باشند و نسبت به یک مجموعه واحد از اخلاقیات پایبند بمانند. به هر حال فلسفه مسلط بر فرقه ها این است که وسیله هدف را توجیه می کند، نظریه ای که به فرقه ها اجازه می دهد تا اخلاقیات خاص خودشان را خارج از مرزهای اخلاقی نرمال جامعه بوجود بیاورند." (1)

از آنجا که اساسا مولفه های اخلاقی در هر جریان و گروه اجتماعی زیرساخت های فکری و اعتقادی آنها را نمایندگی می کند، بنابراین برای شناخت و تمایز گروه های فرقه ای از هم و به نسبت سایر جریان های هنجار، شناخت مولفه ها و التزام های اخلاقی می تواند یکی از شاخص های قابل اعتنا و تعمق برای درک ماهیت واقعی آنها باشد. با دریافت این شاخص و ردیابی این مولفه در اخلاقیات سازمان مجاهدین خلق قرابت و تعامل این سازمان که بیشتر به عنوان یک فرقه سیاسی - شخصیتی شناخته شده روشن می شود. مهمترین وجه این دوگانگی اخلاقی و ثنویت را می توان در تلاش مجاهدین برای انطباق سازی صوری و ظاهری از یک سو و استتار مولفه های ایدئولوژیک و ماهیت ضدلیبرالیستی - بورژوازی خود در مواجهه با شرایط فرهنگی غرب و دولت ها و نمایندگان آنها مشاهده کرد.

در حال حاضر یکی از جلوه های بارز اخلاقیات دوگانه مجاهدین به لحاظ سیاسی و ایدئولوژیکی تمسک و تظاهر به باورمندی و اعتقاد به مظاهر لیبرالیسم از جمله دمکراسی و آزادی های اجتماعی و فردی، آزادی زنان، انتخابات آزاد و حتی فراتر پذیرش حق تن فروشی برای زنان و ... در بیرون از مناسبات و به طور مشخص در تعامل با دولت ها و نمایندگان و نهادهای سیاسی کشورها و به همان میزان ایجاد تنفر و انزجار نسبت به همان مظاهر بورژوازی و لیبرالیسم در مناسبات درونی است تا جایی که اساسا زدن برچسب لیبرال برای محکوم کردن هر عضو تشکیلاتی دلیل کافی برای اثبات بی کفایتی و عدم شایستگی هواداری از مجاهدین خلق محسوب می شود. در این مورد بخصوص یکی از اعضای جداشده مجاهدین که اتفاقا بر اساس همین کاراکتر لیبرالیستی مجاهدین از آنها حمایت و تا سطوح بالای تشکیلاتی ارتقاء یافته در مواجه با دیدگاه های ایدئولوژِیک مجاهدین غافلگیری خود را این گونه بیان می کند:

"برای من همین کافی بود که بدانم آنها مدافع دمکراسی استقلال و ترقی خواهی هستند، تا آنجا که به این پرنسیب ها وفادار بودند، من راضی بودم که تبعیت کنم اما وقتی داود به من گفت که مجاهدین به دیکتاتوری پرولتاریا اعتقاد دارند من دیگر نتوانستم زبانم را کنترل کنم." (2)

این دوگانگی در تمامی تاروپود مناسبات درونی و بیرونی مجاهدین و در حوزه های اعتقادی، سیاسی و تعاملات فردی و گروهی شان تنیده شده است و جالب اینکه این وضعیت پارادوکسیکال پس از مدتی برای تمام اعضاء توجیه و تئوریزه می شود. همین عضو جداشده پس از ابتلا به این غافلگیری در ادامه متقاعد می شود که الزاما باید دارای دو شخصیت و اخلاقیات کاملا متناقض و متفاوت باشد. این رویکرد دقیقا در راستای رسیدن به هدف های استراتژیک مجاهدین توضیح داده می شود. عضو جداشده درباره ماهیت و کیفیت این وضعیت دوگانه اخلاقی می نویسد:

"در نشست های سیاسی قرار بر این بود که در تماس های بیرونی و ملاقات های دیپلماتیک به عنوان یک لیبرال و یک بورژوا عمل کنیم این همان جنبه ای از شخصیت من بود که طی هفت سال گذشته تلاش کرده بودم تا از آن فاصله بگیرم تا مجاهد شوم. حال باید دو شخصیت می داشتم که به نوعی به زندگی دوگانه کشیده می شد." (3)

ملاحظه می شود این دوگانگی در نمود و ماهیت ماحصل نگاه منفعت طلبانه و پراگماتیستی به موضوع اخلاق است و مجاهدین درست با قرار گرفتن در چنین شکاف هایی خطوط سیاسی و ایدئولوژیکی خود را پیش می برند.

منابع

1ـ کتاب فرقه ها در میان ما. بخش مقدمه

2- کتاب خاطرات یک شورشی ایرانی. نوشته مسعود بنی صدر صفحه 150.

3- همان. ص 271.

مطالبی دیگر از بهار ایرانی:

ــ این بار قبل از مجاهدین به من فرصت بدهید

ــ به مجاهدین فرصت دفاع و توضیح بدهید!

ــ چرا مشی مسلحانه مجاهدین تردیدبردار نیست؟!

ــ مجاهدین خلق غیر قابل اعتمادند؟!

ــ آینده مجاهدین در ظرف کشورهای منطقه، آمریکای لاتین و آفریقا ـ قسمت سوم

ــ مجاهدین معضل استقرار و فرض گزینه آمریکا ـ 2

ــ بررسی احتمالی گزینه فرانسه و اروپا برای استقرار مجاهدین خلق ـ 1